Suruhanjaya khas telah ditubuhkan dalam banyak negara untuk memastikan bahawa undang-undang dan peraturan mengenai perlindungan hak asasi manusia bagi negara tersebut, digunakan secara berkesan dan bermanfaat kepada semua orang. Suruhanjaya biasanya terdiri daripada ahli dari pelbagai latar belakang, selalunya dengan minat, kepakaran atau pengalaman tertentu dalam bidang hak asasi manusia.

Suruhanjaya hak asasi manusia mengambil berat terutamanya terhadap perlindungan mereka yang berada dalam bidang kuasa negara menentang diskriminasi atau penganiayaan, dan dengan perlindungan kebebasan sivil dan hak asasi manusia yang lain. Sesetengah suruhanjaya bimbang dengan dakwaan pencabulan mana-mana hak yang diiktiraf dalam perlembagaan dan/atau dalam instrumen hak asasi manusia antarabangsa .

Antara salah satu fungsi paling penting yang dapat diberikan kepada banyak suruhanjaya hak asasi manusia adalah untuk penerimaan dan penyiasat aduan daripada individu (kadangkala dalam golongan kumpulan) yang mendakwa pelanggaran hak asasi manusia yang dilakukan dengan melanggar undang-undang negara sedia ada. Walaupun terdapat banyak perbezaan dalam proses yang diikuti oleh pelbagai suruhanjaya hak asasi manusia dalam penyiasatan dan penyelesaian aduan, kebanyakannya bergantung pada perdamaian atau timbang tara . Ia bukan sesuatu yang luar biasa bagi suruhanjaya hak asasi manusia diberi kuasa untuk mengenakan sesuatu perkara yang mengikat secara sah kepada mereka yang mengadu. Jikalau terdapat bahawa tiada tribunal khas ditubuhkan, suruhanjaya itu mungkin dibenarkan memindah aduan yang tidak dapat diselesaikan ke mahkamah untuk penentuan muktamad.

NHRI biasanya dapat menangani sebarang isu hak asasi manusia yang melibatkan pihak berkuasa awam secara langsung. Berhubung dengan entiti bukan negara, beberapa institusi hak asasi manusia negara mempunyai sekurang-kurangnya satu daripada fungsi berikut:

• menangani rungutan atau pertikaian yang melibatkan jenis syarikat tertentu (contohnya perusahaan milik kerajaan, syarikat swasta yang menyediakan perkhidmatan awam, atau syarikat yang beroperasi di peringkat persekutuan)
• menangani hanya sejenis isu hak asasi manusia tertentu (contohnya tanpa diskriminasi atau hak buruh )
• menangani aduan atau pertikaian yang menimbulkan sebarang isu hak asasi manusia dan melibatkan mana-mana syarikat. [9]

Selain itu, mereka boleh mempromosikan dan melindungi tanggungjawab negara dan hak individu dengan:

• memberikan nasihat kepada negara untuk membantu menentukan kewajipan dan komitmen hak asasi manusia antarabangsa dan domestiknya
• menerima, menyiasat dan menyelesaikan aduan hak asasi manusia
• menyediakan pendidikan dan publisiti hak asasi manusia untuk semua lapisan masyarakat (terutamanya kumpulan minoriti seperti pelarian)
• memantau keadaan hak asasi manusia di negeri ini dan tindakan seterusnya
• melibatkan diri dengan masyarakat antarabangsa hak asasi manusia untuk memperjuangkan syor hak asasi manusia dan untuk membangkitkan isu-isu mendesak untuk negara. [10]

Proses ataupun penubuhan sebaran dan didkian bagi hak asasi manusia mungkin melibatkan makluman kepada rakyat mengenai fungsi dan tujuan suruhanjaya itu sendiri; menimbulkan perbincangan tentang pelbagai persoalan yang penting dalam bidang hak asasi manusia; penubuhan seminar; mengadakan perkhidmatan kaunseling serta mesyuarat; tambahan lagi menghasilkan dan menyebarkan penerbitan hak asasi manusia. [10] Selain itu, lagi fungsi penting suruhanjaya hak asasi manusia ialah mengkaji secara sistematik dasar hak asasi manusia kerajaan untuk mencari dan mengesan kelemahan dalam pematuhan hak asasi manusia dan mencadangkan cara untuk menambah baikkannya. [10] Perkara ini selalunya melibatkan pembuktian hak asasi manusia bagi draf undang-undang. Tahap pengesyoran atau ketetapan yang dilanjutkan oleh institusi hak asasi manusia boleh dikuatkuasakan secara berbeza-beza berdasarkan iklim hak asasi manusia di sekeliling institusi yang dinyatakan.

Suruhanjaya hak asasi manusia juga memantau pematuhan negara terhadap undang-undang hak asasi manusia antarabangsa dan sendiri dan jika perlu, mengesyorkan perubahan. Kesedaran hak asasi manusia tidak boleh dicapai semata-mata melalui perundangan dan pengaturan pentadbiran; oleh itu, suruhanjaya sering diamanahkan dengan tanggungjawab penting untuk meningkatkan kesedaran masyarakat tentang hak asasi manusia.

Menurut Prinsip Paris, institusi hak asasi manusia negara diwajibkan untuk membuat "penyediaan laporan mengenai situasi negara berkenaan hak asasi manusia secara umum, dan mengenai perkara yang lebih khusus"; dan ini kebanyakannya dilakukan dalam laporan status tahunan. [11]